100 سالگی دکتر منوچهر ستوده

درست کمتر از یک ماه پیش صد سالگی یکی از نخبگان ایرانی بود که ما ایرانی ها طبق معمول کمتر او را می شناسیم، درست مثل بقیه بزرگان و نخبگانمان که وقتی مردند یادمان می آید که آنها را تا چند روز پیش داشته ایم و قدرشان را نداسته ایم.

اما باز دم مجله بخارا گرم که حداقل باعث شد که من فراموش نکنم و حداقل کاری که از دستم بر می آید انجام دهم و آن معرفی این بزرگوار است که یکی از یاران دکتر ایرج افشار یعنی دکتر منوچهر ستوده است.

دکتر منوچهر ستوده (زاده ۲۸ تیر ۱۲۹۲ در تهران) ایرانشناس، جغرافیدان، استاد دانشگاه تهران و پژوهشگر ایرانی است.  

منوچهر ستوده، فرزند خلیل، شمارهٔ شناسنامهٔ ۲۸۵، بخش ۹ تهران، متولد تهران، بازارچه سرچشمه، کوچ صدیق‌الدوله از بخش عودلاجان از محله‌های قدیم تهران ولی اهل مازندران است. پدربزرگ او آقا شیخ موسی از یاسل نور که منطقه‌ای ییلاقی و کوهستانی است با پسر عموهایش به تهران آمد.

دکتر غلام‌حسین‌خان صدیقی نوه عموی او است. پدرش بیست و پنج ساله بود که پدربزرگ او فوت کرد و مسئولیت بازماندگان خانواده به گردن او افتاد. وی برای گذران زندگی مدتی در یک دکان قنادی شاگرد بود و پس از مدتی در زمان تاسیس مدرسه ابتدایی آمریکائی در تهران ریاست این مدرسه را به عهده گرفت.

ستوده تا سن چهارسالگی در محله سرچشمه زندگی کرد. در سن هفت سالگی به مدرسه ابتدائی آمریکائی رفت و شش ساله ابتدائی را در این مدرسه گذراند.

او در دوران تحصیل در دبیرستان البرز کتابدار کتابخانهٔ دبیرستان هم بود. سال ۱۳۱۳ وارد دانشسرای عالی شد و نزد استادانی چون سید محمد مشکوة و علی اکبر شهابی درس خواند. نخستین مقاله خود را در ۱۳۱۵ در بارهٔ "مطالعات تاریخی و جغرافیایی- مسافرت به قلعه الموت" نوشت.

در سال ۱۳۱۷ درجهٔ لیسانس در رشتهٔ ادبیات فارسی را دریافت کرد. در همین دوره در ادارهٔ فرهنگ گیلان و دبیرستان شرف تهران تدریس می‌کرد. در سال ۱۳۲۴ با فاطمه (شکوه اقدس) شمشیرگران ازدواج کرد. در سال ۱۳۲۹ از رسالهٔ دکتری خود زیر نظر استاد بدیع‌الزمان فروزانفر با عنوان "قلاع اسماعیلیه در رشته‌کوه‌های البرز" دفاع کرد.

در سال ۱۳۳۰ بنا به دعوت انجمن فولبرایت برای سفر مطالعاتی به آمریکا رفت. در سال ۱۳۳۱ به عضویت جامعه ملی جغرافیای آمریکا درآمد. و در سال بعد به عضویت انجمن ایران‌شناسی به ریاست ابراهیم پورداود درآمد.

 در سال‌های بعد آموختن زبان پهلوی را در محضر دکتر ابراهامیان آغاز کرد. همچنین نخستین کتاب خود را با عنوان "فرهنگ گیلکی" در سلسله انتشارات انجمن ایران‌شناسی در سال ۱۳۳۲ انتشار داد و در طی سال‌های بعد چندین سفر مطالعاتی به خارج از کشور داشت و ارتقاء به درجهٔ استادیاری دانشگاه تهران و بعد دانشیاری و انتقال به دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران و عضویت در گروه تاریخ و سرانجام ارتقاء به درجهٔ استادی در سال ۱۳۵۴ از جملهٔ اتفاقات زندگی او در این سال‌ها بوده‌است.

ستوده در طی همین سال‌ها تا سال ۱۳۸۱ در کنگره‌های مهم ایران‌شناسی همچون کنگرهٔ بین‌المللی تاریخ و هنر و باستان‌شناسی ایران در دانشگاه آکسفورد و کنگرهٔ بین‌المللی ابوریحان در پاکستان سخنرانی کرد. سفر به چین و آسیای میانه از دیگر فعالیت‌های سال‌های اوایل دههٔ ۱۳۶۰ استاد بود.

 

او هم اکنون ساکن کوی نارنج (سی سرا) سلمان شهر است. او تابستان‌ها در روستای کوشکک لورا در جادهٔ چالوس و زمستان در خانهٔ دیگری در سی‌سرا (نزدیک چالوس) زندگی می‌کند. خانه او بسیار ساده‌است. اتاقش در خانهٔ ییلاقی کوشکک جز یک زیلو و یک دست رخت‌خواب چیزی ندارد. با رادیو و تلویزیون میانه‌ای ندارد. معمولاً در ایوان سرتاسری جلو اتاق رو به باغ پردار و درخت خود می‌نشیند و پشت یک میز آهنی کوچکِ قدیمی، مشغول کار می‌شود. هر وقت هم خسته شد، یکی دوبار عصازنان طول ایوان را می‌پیماید و اگر شد سری هم به نهر آب وسط باغ می‌زند.

تالیفات

فهرست کتاب‌های دکتر ستوده ۵۲ جلد است. تعداد مقالات دکتر ستوده تا به امروزبه ۲۸۶ رسید. کتاب‌ها و مقالات استاد ستوده نشانهٔ دلبستگی ژرف و عمیق ایشان به تاریخ و دامنه و پیشینهٔ فرهنگ ایرانی است. برخی از کتاب‌های ستوده عبارتند از:

    فرهنگ گیلکی با مقدمهٔ استاد ابراهیم پورداود

    فرهنگ کرمانی

    فرهنگ بهدینان با مقدمهٔ ابراهیم پورداود

    حدود العالم من المشرق الی المغرب

    مهمان نامه بخارا

    جغرافیای اصفهان

    فرهنگ سمنانی، سرخه‌ای، لاسگردی، سنگسری، شهمیرزادی

    عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات

    قلاع اسماعیلیه در رشته‌کوه‌های البرز

    تاریخ گیلان و دیلمستان

    از آستارا تا استارباد در ده جلد شامل آثار و بناهای تاریخی گیلان و مازندران و گلستان که هر کدام قریب به هشتصد صفحه‌است

    فرهنگ نائینی

    تاریخ بدخشان

    تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس

    سفرنامهٔ گیلان ناصرالدین شاه قاجار

    جغرافیای تاریخی شمیران

بزرگداشت ها

هشتاد و سومین شب از شب‌های مجله بخارا در تالار باستانی پاریزی دانشکده ادبیات با عنوان شب منوچهر ستوده برگزار شد و دکتر هوشنگ دولت‌آبادی و عبدالرحمان عمادی دربارهٔ زندگی و آثار منوچهر ستوده سخنرانی‌هایی کردند.

به مناسبت تولد صد سالگی منوچهر ستوده، برنامه‌های خاصی تدارک دیده شد. من‌جمله مراسم رکابزنی از آستارا تا گرگان و همچنین کاشت درخت در طول این مسیر.

در انتها آرزوی طول عمر همراه با سلامتی و عزت برای این استاد عزیز را از خداوند منان خواستاریم.

منبع :ویکی پدیا